Mary có một con cừu con, bộ lông của nó trắng như tuyết… một ngày nọ, nó theo cô đến trường, điều đó là trái luật.

Đoạn trích này từ một bài đồng dao tiếng Anh có vẻ khá đơn giản. Tuy nhiên, khi dịch nó sang ngôn ngữ hoặc nền văn hóa khác, mọi thứ có thể không đơn giản như vậy. Ví dụ: con cừu là con gái hay con trai? Điều gì trái với quy tắc, con cừu đi học, hay cô gái?

Mặc dù điều này có vẻ ngớ ngẩn với nhiều người, nhưng nó không phải là một vấn đề gây cười trong thế giới dịch thuật. Trên thực tế, các vấn đề về giới tính tạo ra rất nhiều câu hỏi trong quá trình dịch thuật, không chỉ là thách thức vì dịch sai có thể thay đổi ý nghĩa văn bản mà còn có thể gây phản cảm.

Nhìn lại ba vấn đề chính về giới

Giới tính ngữ pháp: Giới tính ngữ pháp đề cập đến giới tính được gán cho danh từ. Một số ngôn ngữ làm điều này và những ngôn ngữ khác thì không. Hai vấn đề chính nảy sinh khi dịch giữa hai hệ thống này:

• Ngôn ngữ nguồn sử dụng mạo từ hoặc đại từ dành riêng cho giới tính, nhưng ngôn ngữ đích không có như vậy. Có những lúc việc sử dụng “bạn” theo giới tính có thể chỉ phù hợp với ngữ pháp, nhưng có thể có những lúc khác khi điều quan trọng là “bạn” đề cập đến một cậu bé hoặc cô gái trong bối cảnh của văn bản . Vì tiếng Anh không có từ dành riêng cho giới tính của bạn nên người dịch phải giải quyết vấn đề này.
• Ngôn ngữ nguồn không có mạo từ hoặc đại từ giới tính cụ thể, nhưng ngôn ngữ đích thì có. Mặc dù tiếng Anh có thể chỉ nói mặt trời hoặc cô gái, việc đặt “el” trước sol hoặc “la’ trước fille không phải là vấn đề khi dịch sang tiếng Tây Ban Nha hoặc tiếng Pháp. Vấn đề phát sinh khi giới tính không được chỉ định trong ngôn ngữ nguồn và nó có thể thay đổi ngữ cảnh trong ngôn ngữ đích. Hãy xem xét “Tôi đồng ý”; không có giới tính nào được liên kết với đại từ “tôi” trong nhiều ngôn ngữ, không chỉ đại từ phải cụ thể về giới tính mà dạng động từ của “do” cũng phải được chia theo giới tính.

Giới tính ngữ nghĩa: Giới tính ngữ nghĩa đề cập đến các danh từ nam và nữ được phân biệt bằng sinh học. Mặc dù điều này có vẻ dễ hiểu nhưng vẫn có những vấn đề phát sinh. Ví dụ, một con mèo trong tiếng Anh chỉ được gọi là “he” hoặc “she” nếu biết giới tính, nếu không, con mèo được gọi là “it”. Tùy chọn này không tồn tại trong nhiều ngôn ngữ. Làm cho mọi thứ trở nên khó khăn hơn, một số nền văn hóa đang cố gắng loại bỏ hoàn toàn giới tính và đưa ra các đại từ chuyển giới như “zie, zim, zir, zis, và zieself” thay vì “she/she, him/her, his/her, his/hers, himself/herself”. Vì ngay cả cộng đồng người đồng tính cũng không thể đồng ý về việc lựa chọn đại từ phân biệt giới tính của họ, người dịch có thể gặp phải một số tình huống khó xử thú vị trong những năm tới.

Giới tính xã hội: Giới tính xã hội đề cập đến giới tính sinh học được giả định dựa trên việc sử dụng danh từ và xã hội nơi nó được sử dụng. Sự phân biệt giữa giới tính, giới tính và vai trò không còn rõ ràng như trước đây, tuy nhiên, theo nghĩa ngôn ngữ, các ranh giới vẫn chưa được điều chỉnh. Chẳng hạn, từ “thư ký” trong tiếng Anh từng ngụ ý rằng vị trí này do nam giới đảm nhiệm, nay không còn đúng nữa. Ở các nền văn hóa khác, từ “đầu bếp” hoặc “người giúp việc” sẽ có sự phân công giới tính đặc biệt, về mặt văn hóa.

Nhiều vai trò xã hội-giới tính có nguồn gốc lịch sử và văn hóa sâu xa, và mặc dù chúng thường rất rập khuôn, nhưng không thể phóng đại các vấn đề ngữ cảnh liên quan đến dịch thuật. Các vấn đề phức tạp, các nền văn hóa, bối cảnh và hệ tư tưởng đằng sau sự thay đổi về giới tính khiến việc dịch thuật trở nên khó khăn hơn.

Khi chọn một dịch giả, hãy đảm bảo rằng họ có chuyên môn về văn hóa và ngôn ngữ ở cả ngôn ngữ gốc và ngôn ngữ đích để giải quyết các vấn đề giới tính vốn là một phần quan trọng của phiên dịch.